zonneprojectieIn wit licht zijn zonnevlekken en fakkelgebieden goed waar te nemen. Het tellen van zonnevlekken geschiedt al sinds eeuwen en geeft nog steeds, ondanks de beschikbaarheid van vele nieuwe technieken, een goed beeld van het verloop van zonne-activiteit.
Het waarnemen van de zon moet erg voorzichtig gebeuren. De zon straalt zoveel energie uit dat het gevaarlijk is om zonder speciale hulpmiddelen naar de zon te kijken.
Waarschuwing: kijk nooit, ook niet heel even of voorzichtig, zonder de juiste beschermingsmiddelen naar de zon. Uw oog kan daardoor onherstelbaar beschadigd worden!!!!
Soms is het mogelijk om zonder telescoop vlekken op de zon te zien. Daarvoor kunt u een donker lasglas gebruiken (zoals die gebruikt worden bij elektrisch lassen) of misschien hebt u nog een eclipsbrilletje dat u kunt gebruiken (let op de houdbaarheidsdatum). Als er grote zonnevlekken op de zon te zien zijn, dan lukt het op deze manier om die vlekken waar te nemen. Kleinere vlekken zijn met deze methode niet zichtbaar.
zonneprojectieToch is het mogelijk om de zon te bekijken, zelfs met een telescoop of prismakijker. Daarvoor richt u de kijker naar de zon (zonder er doorheen te kijken; let op de schaduw van uw instrument voor het richten op de zon). Achter de telescoop houdt u op enige afstand een velletje papier. Hierop zal een lichte vlek te zien zijn. Stel scherp en u ziet waarschijnlijk een scherp omrande witte schijf met daarop enkele vlekken. Dit zijn zonnevlekken. Door de afstand tussen kijker en scherm te veranderen kunt u de grootte van het beeld veranderen. Als u er bovendien voor zorgt dat er minder licht van uit de omgeving op uw scherm valt, dan zult u het nog veel beter zien.
Deze methode is niet bruikbaar bij
spiegeltelescopen. Dit heeft te maken met het feit dat de warmte
geconcentreerd wordt op vangspiegels die daardoor kunnen vervormen of zelfs
kapot kunnen springen.
De telescoop die benodigd is, kan bescheiden in afmeting zijn. Telescopen
(lenzen) vanaf 40 mm zijn zeer goed bruikbaar en zelfs een verrekijker kan hiervoor
dienst doen.
Let op met samengestelde oculairen. Door de hitte die daarin ontstaat kunnen de
oculairen beschadigd worden. Ramsden en Huygens oculairen zijn over het algemeen
zeer geschikt voor deze techniek.
In de figuur hiernaast ziet hoe de zon op een scherm geprojecteerd wordt tijdens een bijeenkomst van de jongerenafdeling in Tilburg.
De zon kan ook met behulp van de telescoop waargenomen worden door er rechtstreeks doorheen te kijken. Dit mag alleen met de juiste beschermingsmiddelen, waarvan er hieronder enkele genoemd worden. Ook hier geldt: kijkers met een opening vanaf 40 mm geven betrouwbare resultaten. Groot is niet altijd beter. In het Nederlandse klimaat met haar luchtonrust blijkt voor veelvuldig gebruik de bovengrens te liggen bij een 15 tot 20 cm-kijker. Incidenteel is de seeing zo goed dat een grotere telescoop bruikbaar is. Zelfs een 9 mm-kijker was bij één van de werkgroepleden jarenlang in gebruik.
Een oculair zonnefilter is een heel donker filter dat in of op het oculair bevestigd wordt. Dit filter is niet veilig. De warmte die in de telescoop geconcentreerd wordt op het oculair verwarmt het zonnefilter dat hierdoor kapot kan springen (dit gebeurt niet zelden). Helaas worden deze filters nog regelmatig bij telescopen meegeleverd. Gebruik hiervan is sterk af te raden.
Een objectieffilter is een filter dat voor op de telescoop bevestigd wordt. Het weerkaatst tussen de 99,99 en 99,999% van het zonlicht en laat dus maar erg weinig door. Op deze wijze kan de zon veilig waargenomen worden. Een bijkomend voordeel is dat telescoop niet warm wordt. Er zijn twee soorten objectieffilters:
Deze filters moeten vaak zelf gemaakt worden door het samenstellen van een of meer lagen. Het Baaderfolie geeft een wit zonsbeeld. De foliefilters zijn relatief goedkoop: voor ruim 15 Euro kan men zo'n filter verkrijgen.
2. de glasfilters
Deze bestaan uit een glazen plaat waarop metalen gedampt zijn. Ze zien eruit als spiegels en laten tussen de 0,01 en 0,001% licht door. Het filter van Thousand Oaks wordt gemaakt van geselecteerd vlakglas. Ze geven vaak een goed beeld en kosten (afhankelijk van de diameter) ca. 100 Euro. Er zijn ook glasfilters te koop gemaakt van planparallelle glasplaten; deze kosten vele honderden Euro's; natuurlijk afhankelijk van de maatvoering.
Objectieffilters geven vaak een kleurtje aan het zonsbeeld. Dit heeft geen nadelige invloed op het waarnemen van details.
Het Herschelprisma is een zeer goed maar duurder
alternatief. Het prisma werd vroeger nog wel eens bij telescopen geleverd maar
raakte in ongebruik. Het is weer helemaal terug van weg geweest. Er kleeft één
nadeel aan: het hulpmiddel is niet geschikt voor spiegeltelescopen en voor
telescopen groter dan 15 cm.
Het zonnelicht valt door de lens van de telescoop en komt aan de oculairkant het Herschelprisma binnen. 5 % van het licht wordt weerkaatst richting oculair terwijl 95 % het prisma aan de achterkant verlaat. De 5 % valt nog door een grijsfilter met factor 4 (of 3,5 voor fotografie of voor een combinatie met een solar continuüm filter) waardoor een verzwakking van ongeveer 100.000 keer ontstaat.
Het is een veilig hulpmiddel dat hoge scherpte en contrast levert.
De zon kan ook in wit licht gefotografeerd worden. Ook
hiervoor moet het zonlicht sterk gedimd worden. Webcams, spiegelreflexcamera's
en zelfs eenvoudige camera's kunnen hiervoor gebruikt worden. Het is vaak een
kwestie van proberen om de juiste scherpte en belichting te krijgen.
Een vaak gebruikte techniek die hoge scherpte levert en sterke beeldbewerking
mogelijk maakt: er wordt een filmpje met een webcam (Philips ToU 840, Basler,
ASI120, enz.) gemaakt. Dit filmpje bestaat uit vele (vaak honderden tot
duizenden) beeldjes
die in software geselecteerd, gestapeld en bewerkt worden (Registax, Iris, enz.).